فولاد ضدزنگ در همه‌جا حضور دارد

مدت‌ها است که فولاد ضدزنگ در زندگی ما حضور پررنگی دارد. از دهه 1990، بسیاری از بخش‌ها و صنایع از فولاد ضدزنگ برای ساخت آسمان‌خراش‌ها، بناهای تاریخی و حتی وسایل آشپزخانه استفاده می‌کنند. به ‌احتمال ‌زیاد شما هم هر روز در محیط کار یا در خانه خود با مصنوعاتی از جنس فولاد ضدزنگ (استنلس استیل) سروکار دارید؛ ابزارهایی مانند ظروف آشپزخانه، نرده‌ها، نوک قلم، ساعت، سیستم‌های اگزوز و بسیاری محصولات دیگر معمولاً از جنس فولاد ضدزنگ هستند.

فولاد ضدزنگ یا استنلس استیل یکی نوع فولاد آلیاژی است که درصد عنصرهای نیکل و کروم در ترکیباتشان بیشتر است. معمولاً اگر مقدار کروم یک آلیاژ فولادی از 5/10 درصد بیشتر بوده و مقدار کربن آن کمتر از 5/1 درصد باشد، به آن «فولاد ضدزنگ» می‌گویند. وقتی این مقدار کروم در یک آلیاژ فولادی باشد سبب خواهد شد هنگام خوردگی یک ‌لایه‌نازک روی فولاد تشکیل شود که از خوردگی‌های بعدی جلوگیری خواهد کرد.

فولاد ضدزنگ خاصیت‌های خود را از عنصرهای تشکیل‌دهنده خود می‌گیرد؛ خاصیت این عنصرها در آن عبارت‌اند از:

کروم: اصلی‌ترین عنصر فولاد ضدزنگ کروم بوده که عامل اصلی مقاومت در برابر خوردگی است. ثبات گرمایی، دوام در مقابل پوسیدگی و سختی‌پذیری عمیق فولاد نیز به حضور این عنصر بستگی دارد.

کربن: استحکام، دوام کششی و حد تسلیم فولاد به میزان کربن موجود در آلیاژ فولادی وابسته است.

منگنز: حضور این عنصر دوام کششی و تنش تسلیم فولاد را در دماهای بالا افزایش می‌دهد.

مولیبدن: این عنصر سختی‌پذیری و دوام گرمایی فولاد را زیاد می‌کند.

نیکل: نیکل نیز مانند مولیبدن سبب افزایش سختی‌پذیری فولاد می‌شود.

 

فولاد ضدزنگ مغناطیسی است یا غیر مغناطیسی؟

فولاد ضدزنگ در اکثر موارد یک ماده غیر مغناطیسی است اما برخی از فولادهای ضدزنگ می‌توانند خاصیت مغناطیسی نیز داشته باشند. این موضوع در مورد همه نوع فولاد ضدزنگ صادق نیست و خصوصیات مغناطیسی فولاد ضدزنگ به ساختار آن متکی خواهد بود. تاکنون تعداد زیادی از گریدهای مختلف فولاد ضدزنگ ساخته‌شده و در حال حاضر شکل‌های مختلف از این نوع مقاطع فولادی مانند لوله فولادی، نبشی و ناودانی با قیمت‌های مختلف در بازار وجود دارد. در ادامه به تشریح انواع فولاد استنلس استیل موجود در جهان می‌پردازیم:

 

فولاد ضدزنگ را می‌توان به پنج گروه تقسیم کرد:

 

1-فولاد ضدزنگ آستینیتی (Austenitic)

فولاد ضدزنگ آستینیتی معمولاً از آلیاژ آهن با کروم، نیکل و منگنز ساخته می‌شود. این نوع فولاد ضدزنگ غیر مغناطیسی بوده و در برابر خوردگی مقاوم است. فولاد آستینیتی انعطاف‌پذیرترین فولاد ضدزنگ محسوب می‌شود که به‌راحتی شکل می‌پذیرند.

فولاد ضدزنگ آستینیتی در ساخت لوازم آشپزخانه، اتصالات، سازه‌های جوشی، تجهیزات سبک‌وزن حمل‌ونقل، تجهیزات پزشکی و داروسازی، قطعات کوره و مبدل‌های حرارتی و قطعاتی برای محیط‌های شیمیایی قوی کاربرد دارد.

 

2-فولاد ضدزنگ مارتنزیتی (Martensitic)

فولادهای ضدزنگ مارتنزیتی معمولاً فاقد عنصر نیکل هستند و می‌توان سختی‌پذیری آن‌ها را با عملیات حرارتی انجام داد. درصد عنصر کروم آن‌ها می‌تواند تا مقدار ۱۸٪ نیز برسد. فولادهای زنگ‌نزن مارتنزیتی مغناطیسی بوده و استحکام، سختی و انعطاف‌پذیری خوبی دارند. این نوع فولاد ضدزنگ در ساخت انواع ورق‌های فولادی، قاشق و چنگال، ابزارهای جراحی، لوازم، شیرآلات و فنرها کاربرد دارد.

 

3-فولاد ضدزنگ فریتی (Ferritic)

درصد کروم در فولاد ضدزنگ فریتی بسیار بالا بوده و تا 27% نیز می‌رسد. این نوع فولاد زنگ‌نزن مغناطیسی است و مقاومت خوبی در برابر خوردگی دارد. فولادهای زنگ‌نزن فریتی توسط عملیات سردکاری سخت می‌شوند و قابل عملیات حرارتی ندارند. فولاد ضدزنگ فریتی برای کاربردهای سازه‌ای زیاد مناسب نیست و معمولاً در ساخت لوازم آشپزخانه و لوازم تزیینی خودرو به کار می‌رود.

 

4-فولاد ضدزنگ دوفازی (Duplex)

فولاد ضدزنگ دوفازی همان‌طور که از اسم آن پیداست از ترکیب دو فولاد ضدزنگ آستنیتی و فریتی به دست می‌آید. این نوع فولاد زنگ‌نزن استحکام خوبی داشته و نسبت به فولاد ضدزنگ آستنیتی نسبت به خوردگی مقاومت بیشتری دارد. از فولاد ضدزنگ دوفازی بیشتر در کارگاه‌های عملیات آبی و قطعات مبدل حرارتی استفاده می‌شود.

 

5-فولاد ضدزنگ رسوب سخت (Precipitation Hardening)

فولاد ضدزنگ رسوب سخت شامل عناصر آلیاژی کروم، نیکل، مس، آلومینیوم، تیتانیوم یا مولیبدن است. مقاومت در برابر خوردگی و انعطاف‌پذیری این فولاد زنگ‌نزن قابل‌قبول بوده و در دماهای بالا از استحکام زیادی برخوردار است. فولاد ضدزنگ رسوب سخت معمولاً در ساخت هواپیما و قطعات سازه‌ای فضایی به کار می‌رود.

 

توانایی پایداری فولاد ضدزنگ

فولاد ضدزنگ از خانواده‌ی مواد مقاوم در برابر خوردگی و اکسیداسیون محسوب می‌شود و در برابر زنگ‌زدگی بسیار مقاوم است. فولاد ضدزنگ در مجاورت هوا لایه‌ای از اکسید نازک بر روی خود ایجاد کرده که هنگام قرار گرفتن در معرض اکسیژن و رطوبت بیشتر، از فولاد محافظت می‌کند. البته فولاد ضدزنگ نیز تا ابد در برابر خوردگی مقاوم نخواهد بود. درواقع با گذشت زمان، لایه محافظ از بین رفته و درنتیجه خوردگی ایجاد خواهد شد. برای حفظ خاصیت مقاومت در برابر خوردگی فولاد ضدزنگ باید مرتباً سطح آن را تمیز کرده و مطمئن شد که این فلز دارای منبع مناسب اکسیژن است.

 

فولاد ضدزنگ یکی از بیشترین مواد بازیافتی کره زمین

اخیراً انجمن آهن و فولاد آمریكا اعلام کرده است که تقریباً 88 درصد از فولاد جهان بازیافت می‌شود. علاوه بر این مقدار دو سوم از فولاد تولیدی جدید از فولادهای بازیافتی ساخته‌شده است. در صنعت فولاد فرآورده‌های جانبی فولاد را نیز بازیافت می‌کنند که شامل براده‌های فولادی، سرباره‌های فولادی و فولاد باقی‌مانده در پردازش‌های مایع می‌شود. همچنین می‌توان از براده‌های سازه‌های فلزی برای ایجاد سایر فلزات، مانند روی استفاده کرد.

 

استفاده از فولاد ضدزنگ در صابون!

در حال حاضر بسیاری از شرکت‌های معتبر بهداشتی، صابون‌هایی تولید می‌کنند که در آن از فولاد ضدزنگ استفاده‌ شده است. باوجوداینکه یک صابون از جنس استنلس استیل نمی‌تواند میکروب‌ها و باکتری‌های را مانند یک صابون معمولی از بین ببرد، اما می‌تواند خاصیت بوزدایی بسیار قوی داشته باشد. اگر بعد از کار کردن با مواد غذایی همچون سیر، پیاز یا ماهی از این صابون استفاده نمایید، بوی ناخوشایند این مواد غذایی از روی دستان شما از بین خواهد رفت.

اما چرا این خاصیت خاص در فولاد ضدزنگ وجود دارد؟ برخی دانشمندان معتقدند که فولاد ضدزنگ به دلیل داشتن ترکیبات گوگرد می‌تواند خاصیت بوزدایی داشته باشد.

 

فولاد ضدزنگ چگونه منقبض و منبسط می‌شود؟

به دلیل مقاومت بالای فولاد ضدزنگ در برابر اکسید شدن در دماهای بالا، این آلیاژ فلزی در صنایع هسته‌ای و صنایع هوایی بسیار پرکاربرد است. اگرچه فولاد زنگ‌نزن استحکام بسیار بیشتری نسبت به دیگر فلزات دارد، اما وقتی دما تغییر می‌کند دچار انقباض و انبساط می‌شود. به همین دلیل، باید در هنگام ساخت سازه‌های فلزی که قرار است از این نوع فولاد در آن‌ها استفاده شود تغییرات دمایی را به‌طور دقیق محاسبه نمود. به‌عنوان‌مثال، برج ایفل در طول تابستان حدود 300 متر ارتفاع دارد (بدون آنتن)؛ اما همین برج فولادی در روزهای سرد حدود 15 سانتی‌متر کوتاه‌تر است.

 

لباس‌هایی از جنس فولاد ضدزنگ

فولاد ضدزنگ بسیار انعطاف‌پذیر است به‌طوری‌که می‌توان آن را بدون از دست دادن سختی، به یک سیم نازک تبدیل کرد. بسیاری از تولیدکنندگان فولاد ضدزنگ توانایی تولید مش‌هایی بسیار نازک و منعطف را دارند که می‌توان به‌راحتی آن‌ها را پوشید. لباس‌های استنلس استیل در مقابل تابش اشعه‌های مضر مقاوم بوده و به همین دلیل اغلب در بخش‌های برقی مورد استفاده قرار می‌گیرند. نخ‌های تولیدشده از فولاد ضدزنگ یک عنصر اساسی در بخش فناوری بوده و اغلب در دستکش‌های صفحه لمسی از آن استفاده می‌شود. لازم است در این دستکش‌ها از ماده‌ای با رسانایی الکتریکی (مانند انگشت) استفاده کرد که توسط صفحه‌های لمسی خازنی قابل تشخیص باشد. انتقال جریان توسط دستکش‌های استنلس استیل به روشی انجام می‌شود که دقیقاً شبیه رفتار انگشت انسان است. برخی از شرکت‌ها نیز از الیاف فولادی ضدزنگ در بافت فرش‌ها استفاده می‌کنند. فولاد ضدزنگ می‌تواند از ایجاد الکتریسیته ساکن جلوگیری کرده و درنتیجه احتمال شوک الکتریکی را کاهش دهد.

ازآنجاکه فولاد ضدزنگ دارای خواص بی‌نظیر است می‌توان از آن‌ها در شرایط مختلفی استفاده نمود. با مواردی که ذکر شد و نگاهی کوتاه به اطرافتان می‌توانید متوجه شوید که این آلیاژ فولادی تا چه اندازه در زندگی شما تأثیرگذار بوده و چقدر زندگی را آسان‌تر نموده است.